چهره‌های سرشناس و ناشناس

مروری بر آثار و اندیشه‌های آموس راپاپورت-1

Prominent figures and unknown
Overview of the works and ideas of Amos Rapoport-1

آموس راپاپورت ، یکی از چهره‌های سرشناس معماری و طراحی شهری است که نظریات متفاوتی درباره فضا دارد، نظریاتی که بسیار بر بعد فرهنگ تاکید می‌کنند. از همین‌رو او توانسته علاوه بر حوزه معماری و طراحی شهری، در حوزه انسان‌شناسی نیز جای خود را به عنوان یکی از نظریه‌پردازان فضا تثبیت کند. نتایج پژوهشی که چند سال پیش، موسسه "طراحی شهری" بریتانیا انجام داد و در آن با روش دلفی از 3000 متخصص شهرسازی در سطح بین‌المللی نظرسنجی کرد گویای نقش غیرقابل انکار راپاپورت و نظریات او در دوران معاصر است. نتایج این نظرسنجی، نام راپاپورت را در لیست 26 نویسنده برتر دنیا در نیمه دوم قرن بیستم قرار داد و کتاب «جنبه های انسانی شکل شهر» او نیز جزء  34 کتاب مرجع برتر حوزه شهرسازی شناخته شد.در مباحث نظری معماری از رویکردهای مختلفی در بررسی و مطالعه فضا یاد می‌شود که از آن جمله می‌توان به «رویکرد تاریخی» اشاره کرد که هدف اصلی آن، تعیین قدمت بناست و از این طریق قصد دارد بنا را در شرایط اجتماعی و سیاسی و اقتصادی زمان خود تحلیل کند. «رویکرد معناگرا یا سنت‌گرا» دغدغه شناخت نمادها و معانی و مفاهیم نهفته در اثر معماری را دارد. «رویکرد عملکرد‌گرا» ویژگی‌های کاربردی بنا را بررسی کرده و از نظر آن‌ها همه بخش‌های ساختمان باید کاربرد داشته باشد. در مقابل این رویکرد، »رویکرد فرم‌گرا» قرار می‌گیرد که بیشتر جنبه‌های زیبایی‌شناسانه را مدنظر قرار می‌دهد تا عملکرد. تناسبات، ترکیب‌بندی‌ها و مسائل مربوط به زیبایی در این‌جا بررسی می‌شوند. «رویکرد تکنولوژی‌گرا» هم به دنبال آشکار ساختن مظاهر تکنولوژی در بناست. «رویکرد طبیعت‌گرا» محیط زیست را مدنظر دارد و چرخه زندگی و انرژی‌های پایدار را کانون توجه خود قرار می‌دهد. در کنار همه این‌ها می‌توان از «رویکرد فرهنگی- اجتماعی» هم نام برد که هدف اصلی این دسته از معماران، شناخت جامعه و فرهنگ با استفاده از بناست و توجه ویژه‌ای نیز بر معماری عامیانه و مردمی دارند. آموس راپاپورت از نظریه‌پردازان مهم این رویکرد نسبت به معماری است.

معرفی راپاپورت:

راپاپورت  در سال 1929 در ورشوی لهستان متولد شد و تا زمان بازنشستگی‌اش در سن 72 سالگی همچنان به فعالیت‌های مطالعاتی و آموزشی خود ادامه می‌داد. او در سال 1954 مدرک کارشناسی خود را در رشته ی معماری از دانشگاه ملبورن استرالیا و مدرک کارشناسی ارشد را در سال 1956 در همین رشته از دانشگاه رایس اخذ کرد. او همچنین به تحصیلات خود در رشته «برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای» ادامه داد و توانست در سال 1966 مدرک کارشناسی‌ارشد دیگری را در این رشته از دانشگاه ملبورن دریافت کند. هشت سال بعد یعنی در سال 1974 به عنوان پروفسور معماری و انسان‌شناسی در دانشگاه ویسکانسین میلواکی  آمریکا مشغول به کار شد و تا زمان بازنشستگی در سال 2001 در همان‌جا تدریس می‌کرد.
او یکی از بنیانگذاران رشته مطالعات رفتار محیطی  است و علاقه بسیاری به نقد نظریات قبلی و ترکیب و تغییر آن‌ها دارد. توجه به فاکتور فرهنگ، مطالعات تاریخی و نیز میان فرهنگی از علاقمندی‌های اوست. بررسی ارتباط رفتار-محیط ، طراحی شهری و محیط‌های ساخته شده در کشورهای در حال توسعه از جمله علاقمندی‌های راپاپورت است.
سفر در زندگی راپاپورت و کارهای علمیش نقش ویژه‌ای دارد و نمود این سفرها را می‌توان در بسیاری از کارها و مثال‌های او دید. او تاکنون از کشورهای اسرائیل، ترکیه، بریتانیای کبیر، آرژانتین، برزیل، کانادا، مکزیک، پوارتو ریکو ، هند و سوئیس بازدید داشته و همچنین در دانشگاه‌های ویسکانسین میلواکی، دانشگاه  ملبورن  و سیدنی استرالیا، دانشگاه کالیفرنیا در برکلی و دانشگاه کالج در لندن به تدریس پرداخته است. او سردبیر مجله «محیط‌شناسی شهری»   بوده و در انجمن بین‌المللی منتقدین معماری  ، بنیاد استرالیایی سلطنتی معماران  و نیز بنیاد سلطنتی معماران انگلیسی  عضویت دارد.
او هم‌اکنون زنده است و هشتمین دهه زندگی خود را سپری می‌کند. کتاب «فرهنگ، معماری و طرح» محصول دوره بازنشستگی اوست. راپاپورت هم‌اکنون درحال بازبینی کتب پیشین خود و نیز جمع‌بندی آن‌هاست. نمونه کارهای این روزهای او را در مقاله «تاملاتی بیشتر بر فرهنگ و محیط» می‌توان دید که توسط نگارنده این مجلد، ترجمه شده و در ادامه مباحث آمده است. خود او در آن‌جا درباره اهمیت خلاصه کردن چند دهه کار پژوهشیش توضیح داده است. او نماد یک معمار و شهرساز منتقد است و دامنه انتقاداتش نسبت به آن‌ها تا حدی می‌رسد که در یکی از مصاحبه‌هایش خود را «ضدمعمار» می‌نامد.  راپاپورت از بی‌توجهی این قشر نسبت به فرهنگ، تاریخ و نیز ساخته‌های مردمی گله دارد و معتقد است طراحی درست با شناخت این عوامل ممکن خواهد شد.