مفاهیم پایه معماری سازمانی

تعریف‎ ‎معماری‎ :‎
‎ منظور از‎ "‎معماری‎" ‎تعیین ساختار کلی سیستم و ‏روش‌هایی است که این ساختار را قادر‎ ‎به تامین ‏ویژگی‌های کلیدی‎ ‎سیستم می‌نماید.‏‎
این ویژگی‌ها مربوط به یکی از موارد ‏وظیفه‌مندی،کارآیی، مسایل و محدودیت‌های‎ ‎اقتصادی، نوع ‏فناوری و یا مصالح مورد ‏استفاده، وضوح طرح، قابلیت ‏استفاده‌ی مجدد،‎ ‎قابلیت تغییر در سیستم‌های بزرگ ‏‏(پویایی)، قابلیت درک و جنبه های هنری است.‏‎
بنابراین کلمه‌ی معماری علاوه بر وجوه‎ "‎ساختاری‎"‎، ‏دربردارنده‌ی وجوه‎ "‎رفتاری‎" ‎نیز‎ ‎هست.‏‎

معمار کیست؟
‎ معمار صرفا یک طراح سطح بالا نیست، بلکه طراحی است ‏که در بخش‌های مختلف با سیستم‎ ‎درگیر است و در مراحل ‏مختلف یک ‏پروژه، اجزا را به یکدیگر پیوند می‌دهد‎
معمار در اکثر موارد می‌‌تواند ابداع کننده و مخترع ‏باشد. او تنها یک مدیر پروژه‎ ‎یا متخصص فنی نیست، ‏بلکه بیشترین نقش را در ‏برقراری ارتباط ایفا می‌نماید. ‏یک‎ ‎معمار متبحر طرح خود را با توجه به آینده و ‏تغییرات احتمالی تهیه و ارایه‎ ‎می‌نماید، هرچند که ‏زندگی ‏یک معمار به طور معمول دنباله‌ای طولانی از تصمیمات‎ ‎‏نیمه بهینه است که عمدتا در فضایی تاریک و روشن اتخاذ ‏شده‌اند.‏

توصیف معماری اطلاعات:
مفهوم "معماری اطلاعات" قابل قیاس با مفهوم "معماری ‏ساختمان" است. نقشه‌‌های ساختمان شامل برداشت‌‌های ‏اولیه‌‌ای در مورد الکتریسیته، لوله‌‌کشی، کابل‌‌کشی، ‏ورودی‌‌ها، خروجی‌‌ها، پله‌‌ها و آسانسورهاست. به علاوه، ‏نقشه‌‌ها دیدگاه‌‌هایی را در مورد طراحی کلی ساختمان ‏شامل ساخت از جمله تعداد طبقات، دیوارهای درونی و ‏بیرونی و کیفیت پشت بام ارایه می‌‌نماید. همچنین نقشه‌‌های ‏دیگری که در سطح پایین‌‌تر نشان دهنده‌‌ی چیدمان تجهیزات ‏به کار رفته و ساخت مواد موردنیاز است، این معماری ‏را تکمیل می‌‌کند.‏
ارایه‌‌ی یک معماری خوب از ساختمان به همراه طرحی است ‏که با در نظر گرفتن وضعیت آینده باشد. به گونه‌‌ای که ‏تغییرات بتواند به خوبی در آن انجام گیرد، اما در عین ‏حال ساختاری پایدار را فراهم آورد، به شکلی که ‏جزییات درگیرشده بدون ایجاد خرابی در ساختمان و یا ‏آغاز دوباره‌‌ی آن قابل اصلاح باشند. ‏
معماری اطلاعات نیز از اصول مشابه در معماری ‏ساختمان استفاده می‌‌کند تا بنیان درستی را برای ‏تصمیم‌‌گیری درباره‌‌ی سبک کلی موردنظر، نحوه‌‌ی کاربرد ‏محاسبات و فناوری در هدایت عملیات، اعم از تجاری یا ‏دولتی فراهم سازد. زیرمعماری‌‌های تولیدشده در هنگام ‏ایجاد طرح معماری اطلاعات دقیقا شبیه به همان نقشه‌‌های ‏معماری ساختمان هستند. آنها نشان دهنده‌‌ی راه‌‌هایی ‏هستند که اطلاعات و فناوری به منظور تمرکز سیستم‌ها و ‏قابلیت‌‌های آنها بر حمایت از نیازهای مشتریان درحال ‏حاضر و آینده با یک شیوه‌‌ی کارآمد و موثر می‌‌توانند ‏مورد استفاده قرار گیرند.‏
اگرچه باید توجه داشت که یک معماری اطلاعات، تنها ‏یک مجموعه از مستندات نیست. زیرا که مقاصد، اهداف و ‏ماموریت‌‌ها دایما در حال تغییر هستند. درنتیجه، ‏هنگامی که معماری اطلاعات تهیه شود، یا حتی زمانی که ‏بخشی از‎ ‎آن‎ ‎تکمیل شد، هر مولفه ای ممکن است درصورت ‏نیاز تغییر نماید. در این تلاش، مهم فعالیت مستندسازی ‏و به روز نگهداری تغییرات از یک طرح معماری اطلاعات، ‏یک خواست ویژه و گام موثر در حفظ دستاوردهای‎ ‎آن‎ ‎تلقی ‏می‌‌گردد.‏

به نقل از :مقاله فراروش معماری اطلاعات

تعریف معماری سازمانی‎ :‎
معماری سازمانی ‏EA)‎‏) یک بیان کامل از سازمان‎ ‎است: یک برنامه کلان که تحت عنوان‎ " ‎نیروی ‏مشارکت‎" ‎بین جنبه های برنامه ‏ریزی حرفه‎ ‎مانند اهداف، دیدها، راهبردها و اصول حاکمیت؛ جنبه ‏های عملکردهای حرفه مانند ترم‎ ‎های حرفه، ساختارهای ‏سازمان، وظایف، فعالیتها و اطلاعات؛ جنبه ‏های اتوماسیون مانند‎ ‎سیستم های اطلاعاتی و پایگاههای داده؛ و فعال کردن زیر ساخت ‏فناوری فعال ‏حرفه‎ ‎مانند کامپیوترها، سیستم های عملیاتی و شبکه ها، عمل می کند.‏‎
در یک سازمان مدرن وسیع، وجود چارچوب معماری سازمانی که با دقت تعریف شده، ضروری‎ ‎‏است تا بتوانیم دید کلی از‎ " ‎سازمان کامل‎ " ‎را با تمام ابعاد و پیچیدگی هایش بدست‎ ‎آوریم.‏‎
امروزه تعاریف متعددی از معماری سازمانی موجود است. تعریف معماری سازمانی که تو سط‎ " ‎‏Open Group‏‎" ‎ارائه شده از ‏این قرار است‎:‎
‎ " ‎معماری‎ ‎سازمانی عبارت است از شناخت تمام‎ ‎عناصری است که‎ ‎‏سازمان‎ ‎را تشکیل می‎ ‎دهند و بیانگر نحوه ارتباط عناصر ‏مذکور با یکدیگر می باشد‎." ‎‏

تعریف عناصر‎ :‎
منظور از عناصر همه اجزایی است که حوزه، مردم،‎ ‎فرآیندها، حرفه و فناوری را ‏در بر می گیرند. در این حالت مثالهایی از ‏عناصر از این‎ ‎قرارند: راهبردها، پیشرانه های حرفه، ‏اصول، ذینفع ها، واحدها، مکان ها، بودجه ها،‎ ‎حوزه ها، توابع، وظایف، ‏فعالیتها، خدمات، اطلاعات، ‏ارتباطات، برنامه های کاربردی،‎ ‎سیستم ها، زیر ساختها و غیره.....‏

تعریف سازمان‎ :‎
‏ به‏‎ ‎هر گونه اجتماعی از ساختار ها که‎ ‎مجموعه مشترکی از اهداف / اصول داشته باشند می توان سازمان اطلاق نمود. در این‎ ‎حالت، یک سازمان می تواند یک شرکت کامل و یا بخشی از شرکت باشد، سازمان دولتی،‎ ‎اداره منفرد، یا یک شبکه از سازمانها با ‏فواصل جغرافیایی باشد که ‏توسط اهداف‎ ‎مشترکی به هم پیوند خورده اند. ‏

معماری سازمانی، ‏‎‏ مکانیزمی را برای‏‎ ‎ارتباطات بین عناصر ضروری و عملکرد‎ ‎‏سازمان ایجاد می کند. در‎ ‎نتیجه اطلاعات ‏متمرکز، قابل اطمینان و هماهنگ‎ ‎درباره محیط سازمان ‏بدست می آید. اطلاعات جامع و با کیفیتی که برنامه معماری‎ ‎سازمانی ‏فراهم می کند، پاسخ به تغییرات و در نتیجه تصمیم گیری را برای سازمان تسهیل‏‎ ‎می نماید و در نهایت، به دلیل این‏که معماری ‏سازمانی به‎‏ سازمانها امکان نسخه‏‎ ‎برداری دقیق از اطلاعات و دقت در صحت اطلاعات را میدهد، مدیران قادرند نرح بازگشت اطلاعات‎ ‎سازمانی را بهبود بخشیده و منبع مطمئنی برای نگهداری‎ ‎اطلاعات ایجاد نمایند‎. ‎تمرکز بروی ‏EA‏ ، تمرکز ارزش افزوده بروی ‏‏حرفه در ترم های ‏ROI‏ ( بازگشت به‎ ‎اطلاعات ) و همزمان با آن وبه صورت موازی بروی ‏فناوری برای کاهش پیچیدگی و هزینه‎ ‎ها ست.‏‎ ‎ ‎

http://www.enterprise-architecture.info/: به نقل از

چارچوب:‏
از دیدگاه معماری چارچوب ابزاری برای اندیشیدن سازماندهی شده می باشد. این ابزار برای معماری سازمانی ‏عبارت است از یک ساختار منطقی برای دسته بندی و ساماندهی مدل های توصیفی که برای مدیریت سازمان و ‏به همان میزان برای توسعه سیستم های سازمانی دارای اهمیت هستند.‏

به نقل از : Inmon, W., J. A. Zachman, J. G. Geiger. Data stores, data warehousing
and the Zachman framework, Managing enterprise knowledge. McGraw-Hill.
1997.

سازمان گسترده:‏
عبارتست از سازمانی که دارای محدوده کاری متنوع و توزیع شده باشد و تحقق رسالت از پیش تعریف شده ای را ‏دنبال نماید. در این صورت سازمان گسترده شامل منابع متعدد نظیر نیروی انسانی، سازمان های مرتبط و فناوری ‏است که می باید عملکرد آنها را هماهنگ کند و اطلاعات مشترک جهت تحقق رسالت های مشترک نشر دهد.

http://www.enterprise-architecture.info/: به نقل از

معماری سامانه‌ها :‏
هم‌بندی مؤلفه‌های سامانه‌ای (درون و برون سامانه‏ای) .

به نقل از : مقاله برنامه ریزی و مدیریت راهبردی ‏فناوری اطلاعات با استفاده از ‏ فناوری معماری اطلاعات ‏‏

معماری فناوری اطلاعات:‏
یک چارچوب یک‌پارچه برای ارتقا یا نگه‌داری فناوری موجود و کسب فناوری‏های اطلاعاتی جدید برای نیل به ‏اهداف راه‌بردی سازمان و مدیریت منابع آن (قانون کلینگر-کوهن)‏

به نقل از: Office of Managmenet and Budget. Clinger-Cohen Act. USA. 1996.

معماری مبنا:‏
‏ مجموعه ای از محصولات است که وضع موجود فناوری اطلاعات در سازمان گسترده را توصیف می کند ، ‏همچنین فرایند های کارهای جاری و بستر فنی سازمان را ثبت می نماید. از اینرو به معماری مبنا "آنچنان که ‏هست" نیز می گویند.

معماری مرجع:‏
هر موضوعی برای خود مدل مرجع دارد. معماری مرجع مبتنی بر مدل مرجع است. اگر مدل مرجع را به ‏مولفه‌های نرم‌افزاری نگاشت نماییم بگونه‌ای که گردش اطلاعات بین این مولفه‌ها را بتوان نشان داد معماری ‏مرجع بوجود آورده‌ایم. طبیعتاً این مولفه‌های نرم‌افزاری عامل پیاده‌سازی وظیفه‌مندی تعریف شده در مدل مرجع ‏می‌باشند. به بیان دیگر در مدل مرجع مولفه‌های مورد نیاز و تعریف آنها مشخص گردیده است. همچنین وظیفه ‏این مولفه‌ها و ارتباط آنها تعیین گردیده است. در صورتیکه بتوان یک نگاشت نرم‌افزاری میان این مولفه‌ها و ‏مولفه‌های نرم‌افزاری برقرار نمود یا به عبارت دیگر برای این مولفه‌ها نرم‌افزار طراحی کرد و ارتباط میان این ‏مولفه‌ها و مولفه‌های نرم‌افزاری را تعیین نمود آنگاه به یک معماری مرجع دست خواهیم یافت.‏
بنابراین نقش مدل مرجع تقسیم وظیفه‌مندی‌ها و شناسائی مولفه‌هایی با وظایف مشخص می‌باشد، در حالی که ‏نقش معماری مرجع انطباق این مولفه‌ها با بخش‌های نرم‌افزاری و برقراری نگاشتی مابین آنها است. این نگاشت ‏الزاماً یک به یک نیست. بنابراین می‌توان گفت معماری مرجع ابزاری است که در اختیار فراهم‌کنندگان راهکار ‏می‌تواند قرار داشته باشد تا بتوانند با کمک و بکارگیری آن برای هر صورت مسئله مشابه‌ای در حوزه معماری ‏مرجع راهکاری مناسب با آن ارائه نمایند.‏

معماری مطلوب :‏
مجموعه ای از محصولات است که وضع نهایی فناوری اطلاعات در سازمان گسترده را ترسیم می کند. از اینرو به ‏معماری مطلوب " آنچنان که باید باشد" نیز می گویند.‏
 

 به نقل از: کتاب برنامه ریزی استراتژیک فناوری اطلاعات و ارتباطات نوشته دکتر علیرضا علی احمدی، مهدی ابراهیمی و حجت سایمانی ملکان