کارشناسی ارشد معماری و معماری منظر

1-1   معرفی رشته کارشناسی ارشد معماری (بدون گرایش)

رسالت اصلی رشته معماری، طراحی ساختمان‌های مفید، زیبا و اصیل، ساماندهی به محیط مصنوع و شکل‌دهی به فضای زندگی انسان، در توازن با طبیعت و متناسب با ارزش‌ها و شرایط فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی جامعه است. معماری ضمن این که یک رشته فنی و مهندسـی اسـت،‌ در عیـن حال تخصصی مرتبط با شرایط یک جامعه می‌باشد. به همین جهت آموزش رشته معماری به عنوان یک تخصص چندگرایشی، شامل مباحث فنی و مهندسی است .

در این راستا دانشجویان این گرایش فرا می‌گیرند مسائل مطرح در حوزه معماری را به درستی تحلیل و ارزیابی کرده و سپس اطلاعات مورد نیاز را جمع‌آوری، پالایش و سازمان داده و آنها را در طراحی ساختمان‌ها و فضاهای دلنشین و زیبا و عملکردی بکار بندند. به گونه‌ای که باعث بهبود روزافزون زندگی افراد جامعه و کیفیت محیط گردند.

در مقاطع مختلف آموزشی، مقطع کارشناسی مقطعی آموزشی ،کارشناسی ارشد مقطعی آموزشی- پژوهشی و دکترا مقطعی پژوهشی می‌باشد، لذا در دوره ای که پیش‌رو دارید بار اصلی بر روی پروژه‌ها و پژوهش‌هاست. در بسیاری از دانشگاه‌ها شرط گرفتن مجوز دفاع از پایان‌نامه داشتن حداقل یک مقاله علمی پژوهشی پیرامون همان موضوع است. داشتن مقالات علمی پژوهشی و خصوصاًISI  از جمله مؤلفه‌های مؤثر برای دانشجویانی است که قصد ادامه تحصیل در خارج از کشور را دارند.

کار آن دسته از دانشجویانی که لیسانس غیر‌معماری داشته و قصد ورود به این رشته از مقطع ارشد را دارند از این جهت دشوار خواهد بود که آنچه این افراد از معماری دیده و بدنبالش هستند اصولاً در مقطع کارشناسی ارائه می‌شود اگرچه دروسی به عنوان واحدهای جبرانی نیز در دوره ارشد به آنها ارائه می‌شود اما اکتفا به آنچه در دانشگاه ارائه می‌شود نتیجه پرباری نخواهد داشت. مگر کسانی که صرف داشتن مدرک به دنبال کارشناسی ارشد این رشته هستند.

در گرایش معماری دانشگاه‌ها معمولاً دو یا سه درس با عنوان طرح معماری ارائه می‌نمایند. تفاوت این درس در مقطع ارشد نسبت به کارشناسی تأکید بیشتر بر مطالعات پروژه و  جامع‌تر بودن محتوای طرح‌ها با نگاهی کلان‌تر به موضوع است.

فارغ‌التحصیلان گرایش مهندسی معماری می‌توانند در حیطه‌های زیر فعالیت داشته باشند:

    فعالیت به عنوان مهندس مشاور معماری در جهت طراحی بناها
    همکاری با گروه مهندسان مشاور معماری جهت طراحی و توسعه طرح‌ها
    نظارت عمومی و عالی بر صحت انجام کار در عملیات اجرای ساختمان
    مدیریت و هماهنگی اجرایی پروژه‌های گسترده در زمینه گرایش تخصصی
    فعالیت در زمینه معماری داخلی و دکوراسیون
    فعالیت در زمینه نرم‌افزارهای معماری
    و...

1-2   معرفی گرایش‌های زیرشاخه مهندسی معماری

چند سالی است که در مقطع کارشناسی ارشد جدای از رشته معماری (بدون گرایش)‌، گرایش‌های مختلفی در برخی از دانشگاه‌ها ارائه می‌شود. نکته حائز اهمیت در خصوص این زیر‌شاخه‌ها این است که انتخاب هر یک از آنها پس از اعلام نتایج اولیه (آزمون تئوری) امکان‌پذیر است و در ادامه نیز بایستی اسکیس معماری را پشت‌سر بگذارید، لذا راه ورود به این گرایش‌ها شرکت کردن در همان کنکور معماری (تئوری و عملی) است.

در صورتی که در گرایش مهندسی معماری مجاز شده باشیم، در زمان انتخاب هم امکان انتخاب مهندسی معماری (بدون گرایش) و هم امکان انتخاب گرایش‌های زیر‌شاخه‌ای آنرا خواهیم داشت.

از آنجا که عنوان همه این رشته‌ها مهندسی معماریست و تنها پسوند گرایش خواهند یافت، در مقطع کارشناسی ارشد تعدادی درس مشترک در تمامی آنها ارائه خواهد شد، تفاوت محتوای این گرایش‌ها در ارائه دروس اختیاری متفاوت و جهت‌گیری موضوعات و محتویات دروس با توجه به گرایش است. به طور مثال موضوع درس طراحی معماری 1 ارشد در گرایش معماری پایدار متناسب با این گرایش با محوریت پایداری تعیین و در گرایش فناوری با محوریت فناوری تعیین می‌شود. حتی در‌خصوص درس‌هایی همچون روش تحقیق، جدای از کلیات مشترک، موضوع مقاله‌ای که دانشجویان در پایان ترم ارائه می‌دهند بایستی در حیطه گرایششان باشد.

برخی از این زیر‌شاخه‌ها برای دانشجویانی که به محتویات رشته‌ها (‌ نه عنوان رشته‌ها) علاقه‌مند هستند می‌تواند جالب توجه باشد، به طور مثال گرایش فناوری برای کسانی که به محتوای رشته تکنولوژی علاقه‌مندند و یا گرایش معماری پایدار برای افرادی که به دروس رشته انرژی تمایل دارند.

1-2-1   گرایش معماری پایدار

این گرایش از نظر محتوای دروس تا حد زیادی به رشته انرژی معماری شباهت دارد ولی بر‌خلاف رشته انرژی که زیر‌گروه مجموعه هنرهای ساخت است و آزمون اسکیس ندارد، برای ورود به رشته معماری پایدار بایستی کنکور و اسکیس معماری را پشت‌سر بگذارید.

1-2-2   گرایش فناوری

این گرایش نیز از نظر محتوای دروس تا حد زیادی به رشته تکنولوژی معماری شباهت دارد ولی بر‌خلاف رشته تکنولوژی که زیر‌گروه مجموعه هنرهای ساخت است و آزمون اسکیس ندارد، برای ورود به این رشته بایستی کنکور و اسکیس معماری را پشت‌سر بگذارید.

1-2-3   گرایش طراحی مسکن

زمینه اصلی این گرایش، مباحث حیطه طراحی مسکن از مقیاس خرد تا کلان است و با توجه به نیاز کشورمان یکی از گرایش‌های کاربردی خواهد بود.

1-2-4  گرایش فنی

این گرایش را می‌توان تلفیقی از معماری و مباحث اجرایی عمرانی دانست و در طول دوره جزئیات اجرایی و مباحث فنی دارای محوریت می‌باشند.

1-2-5   گرایش طراحی فضاهای آموزشی و فرهنگی

آشنایی کامل‌تر با مباحث معماری اسلامی و طراحی فضاهایی با کاربری آموزشی فرهنگی از جمله مدرسه، دانشگاه، فرهنگسرا، مسجد و... از جمله رویکردهای اصلی این گرایش است.

1-2-6   گرایش طراحی فضاهای بهداشتی و درمانی

از آنجاکه طراحی فضاهای بهداشتی و درمانی همچون بیمارستان، کلینیک‌ها و آسایشگاه‌ها نیازمند آگاهی و بکارگیری ضوابط و آیین‌نامه‌های متعدد در این خصوص می‌باشد لذا رویکرد اصلی این گرایش نیز آموزش طراحی این نوع بناها با رعایت قوانین و معیارهای مربوطه می‌باشد.

1-3   معرفی رشته طراحی داخلی

اگر معماری راحت سازی فضای زیستی انسان‌ها است معماری داخلی اخص این موضوع است. اگر کلیت یک بنا را یک اثر معماری بنامیم،‌ انتظام هنری پوسته‌های درون کالبدی آن بنا به مراتب سهم بیشتری از انتظام پوسته‌ای آن بنا دارند.

هدف از برگزاری این دوره آموزشی تربیت نیروهای متخصص و آشنا به مبانی علمی معماری داخلی است. این علم خصیصه‌های عملکردی و تأثیر ابزار بر انسان است که فارغ‌التحصیلان آن رابطه نظم و عملکرد آن در طبیعت و حیات انسانی و انتظام هنری پوسته‌های درون زیست کالبدی بناها را به صورت علمی در طراحی اجرا می‌کنند.

فارغ التحصیلان رشته معماری داخلی در طراحی پوسته‌های درون زیست فضاهای مردمی از جمله فروشگاه‌ها،‌ هتل‌ها،‌ منازل،‌ بیمارستان،‌ فرودگاه،‌ مسجد و... حتی بناهای با سازه سبک،‌ پارک‌ها،‌ نمایشگاه‌ها،‌ یادبود و... با دید نظم،‌ صرفه‌جویی در فضا با دید اقتصادی به طراحی خواهند پرداخت.

1-4   معرفی رشته بازسازی پس از سانحه

دوره کارشناسی ارشد (ناپیوسته) بازسازی، دوره‌ای از تحصیلات تکمیلی است که مجموعه‌ای هماهنگ از فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی را در بر می‌گیرد. دانشجویان کارشناسی ارشد ضمن شناخت علمی مفاهیم و آشنایی با ادبیات بلایا و علل وقوع سوانح طبیعی و حوادث انسان‌ساز، با مقوله بحران در سه مقطع پیش از وقوع، هنگام سانحه و پس از آن آشنا شده و به مقولات اساسی، بازسازی می‌پردازند. تأکید اصلی دوره بر موضوع تحول و دگرگونی مجتمع‌های زیستی به عنوان مفهومی پویا بوده که مجموعه‌ای از فرآیند فعالیت‌های جامعه‌شناسی، روانشناسی، اقتصادی، فنی، ساختمانی و زیست محیطی را شامل می‌گردد. در این میان به مقوله مهم تأمین سرپناه پس از سانحه، چه در زمان امداد اولیه و تحت عنوان اسکان اضطراری چه در قالب دوران سامان‌دهی و با نام اسکان موقت و چه در هنگام بازسازی و اسکان دائم توجه ویژه مبذول می‌شود. واضح است که کاهش اثرات خطرات سوانح در شهر و روستا با توجه به اصل «پیشگیری بهتر از درمان است»، نیز موردنظر بوده و مباحث مقاوم‌سازی چه در ارتباط با بناهای موجود و چه در مورد ساختمان‌های تخریب شده، از دیگر محورهای دوره محسوب می‌شود. باید خاطر نشـان ساخت که در«گردونه از امداد تا توسعه»، کلیه فعالیت‌های صورت گرفته در زمینه تأمین سرپناه، می‌بایست با توجه به اثرات درازمدت آن در جوامع آسیب دیده مورد مطالعه قرار گرفته و شاخص‌های توسعه همراه با اصل جوابگویی و یا مسئولیت‌پذیری در گردونه مزبور مورد توجه خاص قرار گیرد. از آنجائیکه نگرش دوره به مقوله سرپناه پس از سانحه به عنوان یک فرآیند پویا و نه یک محصول ایستا می‌باشد، بررسی سایر موضوعات فنی، اقتصادی، فرهنگی، زیست محیطی، روانشناسی، اجتماعی و سیاسی، رشته مزبور را به یک دوره آموزشی - پژوهشی میان رشته‌ای مبدل می‌سازد. اگر چه تاکنون بیش از 40 نوع سانحه طبیعی در جهان رخ داده است و از این تعداد در حدود 31 نوع آن در این کشور حادث شده است، لیکن با توجه به اهمیت و وقوع مکرر دو سانحه غالب در کشور یعنی زلزله و سیل، برنامه دوره حاضر صرفاً بر روی این دو سانحه متمرکز شده است .به منظور ایجاد آمادگی بیشتر دانشجویان دوره، در بخش دروس جبرانی یک کارگاه مقدماتی و در قسمت دروس اجباری، سه کارگاه بازسازی 1 و 2 و 3 (روستا، شهر و منطقه) به صورت تحقیقات میدانی و مطالعات موردی پیش‌بینی شده است. بر این اساس، دانشجویان در مناطق سانحه دیده ضمن مواجهه مستقیم با مصادیق بازسازی، به تقویت قدرت برخورد منطقی و مناسب، در شرایط اضطراری و پس از آن می‌پردازند. این تمرین‌ها دانشجویان را برای انجام پایان‌نامه‌ای مرتبط با موضوع بازسازی که با تأکید بر مطالعات میدانی انتخاب می‌شود، آماده می‌سازد.

ضرورت و اهمیت دوره: با توجه به موقعیت قرارگیری فلات ایران بر روی کمربند زلزله و نظر به تنوع آب و هوایی آن، این کشور یکی از شش سرزمینی است که بیشترین تلفات انسانی و خسارات مالی ناشی از بلایا را تجربه کرده است. اگر چه تعداد گزارش‌های فنی، زمین‌شناسی، زلزله‌شناسی و ژئوتکنیک کم نمی‌باشد، ولی تحقیقات پیرامون آثار درازمدت بازسازی سکونتگاه‌های شهری و روستایی که قابلیت طرح علمی و کاربردی از دیدگاه‌های معماری، شهرسازی، علوم اجتماعی و روانشناسی را داشته باشند. انگشت شمارند و در این زمینه خلاء فراوانی وجود دارد.

نقش و توانایی فارغ‌التحصیلان: فارغ‌التحصیلان قابلیت‌های لازم را خواهند داشت تا با شناخت مقولات بازسازی دانش لازم در زمینه بازسازی سکونتگاه‌های شهری و روستایی را در ابعاد گوناگون کسب نموده و نظرات کارشناسی خود را به مراجع ذیربط پیشنهاد دهند و پس از آن به برنامه‌ریزی، مدیریت، طراحی و ارزیابی بپردازند. افراد مزبور به مثابه مدیران و هماهنگ‌کنندگان تربیت شده قادرند براساس روش‌های علمی، کارشناسان رشته‌های موردنیاز را گردهم آورده و با تقسیم وظایف در هنگام وضعیت اضطرار و با برنامه زمان‌بندی مشخص به امور سامان‌دهی و بازسازی بپردارند. در حال حاضر بنیاد مسکن انقلاب اسلامی عهده‌دار انجام امور بازسازی در کشور است که مراحل اسکان موقت و دائم را نظارت و اجرا می‌نماید. سازمان‌های دیگری از جمله جمعیت هلال احمر، استانداری‌ها و ستاد حوادث غیرمترقبه وزارت کشور نیز عهده‌دار امدادرسانی اضطراری و تشکیلاتی در هنگام سوانح هستند. همچنین شهرداری‌ها و اکثر وزارتخانه‌ها با استقرار دفاتری با عنوان اتاق بحران، موظفند که در هنگام وقوع سانحه به یاری منطقه آسیب دیده بشتابند. افراد فارغ‌التحصیل این رشته بصورت‌های اجرائی، عملیاتی و پژوهشی قادر خواهند بود که هنگام سانحه در فرآیند ساماندهی و بازسازی شرکت نمایند. افراد مذکور می‌توانند به تبیین رابطه منطقی میان قبل و پس از سانحه در گردونه از امداد تا توسعه پرداخته و به دنبال برقراری مجدد تعادل محیط مصنوع و توسعه آن، از طریق بکارگیری و تفکیک مراحل سه گانه پس از سانحه باشند.

1-5   معرفی رشته معماری منظر

معماری منظر شاخه‌ای از معماری است که با سازماندهی زمین و ساختمان‌ها برای استفاده و بهره‌مندی انسان سروکار دارد و به فضای بیرونی- چه از دیدگاه محیط زیست و طبیعت، چه از دیدگاه رابطه آن با زندگی انسان و چه از دیدگاه هنر و زیبایی‌شناسی- می‌پردازد. این دانش سعی در درک ارزش‌ها و زیبایی‌های طبیعت و سرزمین‌ها و تفاوت‌ها و قابلیت‌های محیط دارد تا در قالب طرح و نگرشی نو، راهکارهای استفاده بهینه از آن و چگونگی تجدید حیات محیط را در مقیاس خرد و کلان جستجو کند. این تخصص یک تخصص بین رشته‌ای است که ریاضیات، علوم، مهندسی، هنر، تکنولوژی، علوم اجتماعی، سیاست و فلسفه را شامل می‌شود. فعالیت یک معمار منظر می‌تواند از طراحی پارک ملی تا طراحی فضای باز برای شرکت‌های تجاری بزرگ، از طراحی یک محوطه مسکونی تا طراحی زیرساخت‌های شهری و مدیریت زمین‌های بکر و احیاء اراضی مخدوش شده مثل معادن یا محوطه‌های دفن زباله را در برگیرد. معمار منظر بر روی انواع ساختارها و فضاهای بیرونی اعم از کوچک و بزرگ، روستایی و شهری با مصالح نرم و سخت و مسائل هیدرولوژیکی و اکولوژیکی متفاوت فعالیت می‌کند.

حوزه فعالیت معمار منظر را می‌توان در حیطه‌های زیر خلاصه کرد:

    برنامه‌ریزی برای توسعه‌های جدید از لحاظ فرم و مقیاس
    طراحی منظر خیابان‌ها و زیر‌ساخت‌های عمومی شهری
    طراحی محوطه برای مدارس، دانشگاه‌ها، بیمارستان‌ها، هتل‌ها و...
    طراحی پارک‌های عمومی، پارک‌های موضوعی و فضاهای ورزشی
    طراحی محوطه‌های مسکونی، شهرک‌های تجاری و صنعتی
    برنامه‌ریزی برای ساخت بزرگراه‌ها، ساختارهای حمل و نقل، پل‌ها و تونل‌ها
    طراحی فضاهای شهری، میدان‌ها و پیاده‌راه‌ها
    طراحی منظر راه‌ها
    سازماندهی بازسازی‌های شهری
    ساماندهی مناظر طبیعی، تاریخی و توریستی
    حفاظت از باغ‌های تاریخی
    برنامه‌ریزی ساخت مخازن، سدها، نیروگاه‌ها و صنایع بزرگ
    ارزیابی محیط و منظر، ارائه طرح برای مدیریت سرزمین و آمایش آن

در یک جمع‌بندی کلی می‌توان گفت که معماری منظر؛ هنر و علم تحلیل، برنامه‌ریزی، طراحی، مدیریت، محافظت و ترمیم زمین است. طراحی منظر و محیط، فرآیند آگاهانه‌ سازماندهی، برنامه‌ریزی و ایجاد تغییرات فیزیکی در محیط و منظر است. این فرآیند شامل سازماندهی فیزیکی محیط و منظر و طراحی مکان‌هاست. نقش اجتماعی معماری منظر؛ افزایش کیفیت زندگی، کاهش تنش و توجه به سلامت و رفاه انسان و بوم است و در این راستا دو مفهوم "پایداری" و "مکان" را مطرح می‌سازد که اولی به توانایی محیط و منظر برای زنده ماندن، جلوگیری از نابودی محیط و منظر و کاهش کیفیت منابع و دومی به توانایی یک فضا برای برانگیختن تصاویر ذهنی مطلوب و به خاطر سپردن آنها در دوره‌های طولانی زمان اطلاق می‌شود.

1-6   معرفی رشته مطالعات معماری ایران

دوره کارشناسی ارشد مطالعات ایران به بازنگری و تعمق در پیشینه تاریخی معماری، شهر و شهرنشینی ایران و بسط و تعمیق دانش موجود در این زمینه می‌پردازد. بدیهی است در توضیح و تبیین مشخصات معماری و شهر به عنوان فضای زیست ایرانی در دوره‌های مختلف علاوه بر پرداخت به سکونتگاه‌ها و بناها، به شئونات دیگر زندگی انسان همانند فرهنگ، هنر، تاریخ و... پرداخته می‌شود.

هدف از برگزاری دوره کارشناسی ارشد مطالعات معماری ایران تربیت پژوهشگر تاریخ معماری، بسط و گسترش دانش در زمینه تاریخ پرافتخار معماری ایران است.

فارغ‌التحصیلان این دوره می‌توانند به عنوان پژوهشگر تاریخ معماری و شهرسازی ایران در مراکز پژوهشی مرتبط اعم از دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی، سازمان میراث فرهنگی، گروه‌های باستان‌شناسی اشتغال داشته باشند یا به عنوان مدرس تاریخ معماری و شهرسازی در دانشگاه‌ها به امر تدریس بپردازند و یا به عنوان مشاور در گروه‌های علمی، طراحی معماری و شهرسازی به کار اشتغال ورزند.

1-7  معرفی رشته مهندسی معماری اسلامی

دوره کارشناسی ارشد مهندسی معماری اسلامی، رسالت کشف حقایق تاریخی، تمدن و سرایت فرهنگی ایران در دوران پس از اسلام و تربیت معماران آشنا به این مباحث جهت ایجاد طراحی، آشنا به معماری ایران و شناخت مفاهیم علمی معماری اسلامی تدوین شده است. در این دوره دانش معماران در زمینه معماری اسلامی بسط و تعمیق داده می‌شود تا فارغ‌التحصیلان این گرایش به عنوان پژوهشگر معماری اسلامی، طراح در پروژه‌های فرهنگی، همکاری با مهندسین مشاور معماری، مدرس تاریخ معماری اسلامی و در سایر زمینه‌های مختلف معماری اسلامی حضور داشته باشند.